ENDOKRIN, TOKSIK VA EKOLOGIK OMILLAR TA’SIRIDA URUG‘DONLARNING MORFOLOGIYASI VA FUNKSIYASIDAGI O‘ZGARISHLAR
##semicolon##
urug‘donlar##common.commaListSeparator## erkak reproduktiv tizimi##common.commaListSeparator## ekologik omillar##common.commaListSeparator## spermatogenez##common.commaListSeparator## morfometriyaAbstrak
Urug‘donlar spermatogenez (ekzokrin) va gormonal (endokrin) faoliyatni birlashtirgan holda, erkaklarning fertiliteti va umumiy gormonal muvozanatini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, endokrin buzilishlar, toksik moddalar, temperatura o‘zgarishlari, radiatsiya va stress kabi tashqi omillar urug‘donlarning tuzilishi va funksiyasida jiddiy o‘zgarishlarga olib keladi. Bu o‘zgarishlar spermatogenez buzilishi, fertilitetning pasayishi hamda endokrin tuzilmalarda qayta qurilish sifatida namoyon bo‘ladi. Shu bilan birga, salbiy ta’sirlarni qisman kompensatsiya qiluvchi adaptatsion mexanizmlar mavjudligi aniqlangan bo‘lib, bu profilaktika va terapevtik tuzatish bo‘yicha yangi istiqbollarni ochadi. Sharhda zamonaviy eksperimental va nazariy ma’lumotlar umumlashtirilib, reproduktiv biologiya va tibbiyotda integrativ yondashuvning ahamiyati ta’kidlangan.
##submission.citations##
1. Баймурадов Р. Р. Влияние патогенных факторов на состояние семенников // International Journal of Integrated Sciences. – 2024. – Т. 1. – № 1.
2. Баймурадов Р. Р. Морфофункциональное состояние семенников при остром и хроническом радиационном облучении (обзор литературы) // Биология и интегративная медицина. – 2021. – № 4 (51).
3. Боков Д. А. Морфофункциональная характеристика сперматогенного эпителия, динамика развития половых клеток и уровень фертильности мышей CBAxC57Bl6 при действии мембраноповреждающих ксенобиотиков в эксперименте // Оренбургский медицинский вестник. – 2017. – № 4 (20). – С. 61–69.
4. Ветошкин Р. В. Протеогликаны и гликозаминогликаны репродуктивной системы самцов крыс при хроническом воздействии природных токсикантов : дис. … канд. биол. наук. – Рязань: Рязан. гос. мед. ун-т им. И. П. Павлова, 2016. – 154 с.
5. Галимова Э. Ф. Молекулярные и клеточные механизмы функционирования мужской репродуктивной системы в условиях экстремальных и фоновых воздействий различной природы и интенсивности. – Москва, 2016.
6. Демяшкин Г. А., и др. Морфологическая характеристика семенников в условии коррекции гипосперматогенеза (экспериментальное исследование) // Крымский журнал экспериментальной и клинической медицины. – 2021. – Т. 11. – № 2. – С. 6–10.
7. Запривода Л. П., Остапенко О. В., Яценко В. П. Сравнительная характеристика морфологических методов оценки гонадотоксичного эффекта факторов окружающей среды // Математические исследования в естественных науках. – 2015. – № 12. – С. 171–179.
8. Поплавская Е. А., Поплавский Д. Ю. Сравнительный анализ структуры семенников крыс на 40-е сутки после воздействия липополисахаридов грамотрицательных бактерий // Вестник Смоленской государственной медицинской академии. – 2019. – Т. 18. – № 1. – С. 16–22.
9. Рахимова Г. Ш. Современные аспекты изучения особенностей морфофункциональных характеристик семенников в норме и при различных факторных воздействиях // Central Asian Journal of Medical and Natural Science. – 2022. – Т. 3. – № 6. – С. 15–23.
10. Саяпина И. Ю., Баранников С. В., Огородникова Т. Л. Функциональная морфология интерстициальных эндокриноцитов яичек крыс при низкотемпературном воздействии // Крымский журнал экспериментальной и клинической медицины. – 2023. – Т. 13. – № 4. – С. 69–76.
11. Шакирова С. М., Шакирова Г. Р., Гильдиков Д. И. Морфофункциональная характеристика семенников и придатка семенника самцов крыс при эндокринной патологии // Вестник Башкирского государственного аграрного университета. – 2021. – № 1. – С. 87–92.
12. Шарафутдинова Л. А. Морфофункциональные изменения нервной, иммунной и репродуктивной систем при воздействии наноразмерного диоксида титана в форме рутила: дис. … докт. биол. наук. – 2019.
13. Шевлюк Н. Н., Третьякова Р. Ф., Каюмов Ф. Г. и др. Гистофизиология эндокринных структур семенников амфибий, рептилий и мелких млекопитающих, населяющих антропогенно трансформированные экосистемы Южного Урала // Журнал анатомии и гистопатологии. – 2017. – Т. 6. – № 3. – С. 86–90.
14. Balan I., Ion B., et al. Morphofunctional changes in the male reproductive system under the influence of stressogenic factors and cryopreservation // Oltenia, Studii si Comunicari Seria Stiintele Naturii. – 2021. – Vol. 37. – № 1. – P. 131–137.
15. Baymuradov R. R., Teshayev Sh. J. Characteristics of anatomical parameters of rat testes in normal conditions and under irradiation in the age aspect // International Journal of Trend in Scientific Research and Development. – 2021. – March. – P. 106–108.
16. Dantas M. R. T., et al. Understanding how environmental factors influence reproductive aspects of wild myomorphic and hystricomorphic rodents // Animal Reproduction. – 2021. – Vol. 18. – P. e20200213.
17. Das P. K., Mukherjee J., Banerjee D. Functional morphology of the male reproductive system // Textbook of Veterinary Physiology. – Singapore: Springer Nature, 2023. – P. 441–476.
18. Farias T. O., et al. Male reproductive morphofunctional evaluation of a Neotropical sperm-storing vespertilionid bat (Myotis levis) in an environmental context // Cell and Tissue Research. – 2020. – Vol. 382. – № 3. – P. 639–656.
19. Garcia-Oliveros L. N., et al. Chronological characterization of sperm morpho-functional damage and recovery after testicular heat stress in Nellore bulls // Journal of Thermal Biology. – 2022. – Vol. 106. – P. 103237.
20. Kayumov F. G., Tretyakova R. F., Shevlyuk N. N. Influence of environmental conditions and technology of cultivation on the morphological structure of the testes of bull calves of three breeds in beef production // IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. – 2021. – Vol. 624. – № 1. – P. 012031.
21. Sayapina I. Yu., et al. Functional morphology of organs of the male reproductive system in adaptation to low temperatures and treatment by dihydroquercethin. – 2019.
22. Tirpák F., et al. Exogenous factors affecting the functional integrity of male reproduction // Life. – 2021. – Vol. 11. – № 3. – P. 213.